Geheugen vol geluiden

“Ik heb urenlang naar specifieke geluiden gezocht. Voor bijvoorbeeld een oud-machinist met dementie die veertig jaar op de trein had gereden. Maar de geluiden van een vertrekkende trein, een omroeper en klingelende spoorbomen deden hem niets. Tot ik geluiden opgenomen in de bestuurderscabine vond. Een gesprek voeren met deze meneer was moeilijk, maar hij begon moeiteloos te vertellen over het rinkelende belletje dat aangaf wanneer er geremd moest worden en het zoemen van de dodemansknop.”

Maarten Houben is gefascineerd door wat alledaagse geluiden bij mensen met dementie op gang kunnen brengen. De afgelopen vier jaar bracht hij voor zijn promotieonderzoek veel tijd door met mensen met dementie en hun naaste familie, enkelen volgde zelfs hij een heel jaar in een longitudinale studie.Dat muziek de deuren naar het geheugen kan openen, is niet nieuw.

Maar, zegt Houben “Geluid is meer dan muziek alleen. Toch is er tot nu toe nauwelijks aandacht geweest voor de rol van alledaagse geluiden. Wij willen deze juist gebruiken om zogenoemde ‘warme technologie’ te ontwerpen om mensen met dementie een persoonlijke beleving te bieden. Want waar zij kunnen opleven als ze naar bepaalde muziek luisteren, zien we dat met alledaagse geluiden heel specifieke herinneringen kunnen worden opgehaald. En juist die herinneringen zijn belangrijk om de identiteit en persoonlijkheid van iemand veilig te stellen.”

Persoonlijk geluidenlandschap

In meerdere studies met zowel thuiswonende ouderen met dementie als mensen met vergevorderde dementie in een verpleeghuis onderzocht Houben hoe hij alledaagse geluiden kan inzetten om de kwaliteit van leven te verbeteren. Met mensen in een vroege fase kon hij samen zitten om een persoonlijk landschap van geluiden - een soundscape - te maken die specifieke herinneringen vertegenwoordigen.

Deze geluiden bracht Houben samen in de Tumbler, een interactieve geluidsspeler waarmee mensen met dementie thuis betekenisvolle geluiden kunnen ervaren door te schudden en kantelen. Hoewel de reacties heel positief waren, moeten er volgens Houben nog wel wat stappen gezet worden voordat de Tumbler daadwerkelijk in de huiskamer verschijnt.

“Wanneer worden mensen een soundscape beu, en als dat gebeurt, hoe kunnen ze deze eenvoudig zelf aanpassen? Ik ben net als postdoc bij het TU/e Expertise Center for Dementia & Technology begonnen, waar ik de Tumbler verder ga ontwikkelen.”

Het belevingskussen VITA - volgens Houben een mooi voorbeeld van ‘warme technologie’ - is al wel in verschillende verzorgingshuizen te vinden. Het zachte kussen, ontwikkeld in samenwerking met zorgverlener Pleyade, wordt vaak in de schoot gelegd, waarna mensen in gevorderde stadia van dementie ook zelf geluiden kunnen afspelen door gekleurde vlakken aan te raken.

Elk vlak geeft een ander geluid weer. Binnen de generieke geluidenset luister je bij Dagdromen bijvoorbeeld naar vogels, en hoor je fietsers bij Dagje uit. Daarnaast is er ruimte voor enkele gepersonaliseerde geluiden, zoals een ingesproken bericht van een familielid. Het is heel mooi om te zien hoe je mensen met het beleefkussen op een non-verbale manier kunt verbinden, zegt Houben.

“Ook al is praten niet meer mogelijk, toch zie je dat gebruikers reageren op de geluiden. Een lach, een traan, een moment van ontspanning. Het kussen is eenvoudig in te zetten, heel toegankelijk en stimuleert sociale interactie. We hebben ook professionele zorgverleners en familieleden in het proces meegenomen zodat we meerdere perspectieven konden belichten. Maar uiteindelijk stellen we de persoon met dementie centraal, daar ontwerpen we voor.” 

Kracht van stilte 

Door zoveel met geluiden bezig te zijn, merkte Houben pas hoeveel vaak ongemerkt langs je heen gaat. “Als je begint met luisteren ontdek je hoeveel rijkheid er in je omgeving zit. Het is voor mij een moment geworden om even in het ‘nu’ te leven. Gewoon je ogen dicht doen en de geluiden binnen laten komen, dat kan mij veel rust geven.”

Bij vervelende omgevingsgeluiden is er de ruis onderdrukkende koptelefoon met natuurgeluiden die het opgejaagde gevoel doet verdrijven. En soms is de kracht van stilte ook gewoon heerlijk. Zelfs voor een geluidsman, besluit Houben lachend.

Bron: Cursor