Hoe angst de weg baande voor de computer

Ginevra Sanvitale heeft in haar onderzoek een belangrijke plaats ingeruimd voor emoties zoals angst, die volgens haar een sleutelrol spelen in de manier waarop we spreken over computers en hun ontwerp. Terwijl dit debat volop woedde in de samenleving en de politiek,  is het verrassenderwijs tot nu toe niet uitgebreid bestudeerd door gescheidkundigen die zich bezighouden met technologie.

"Emoties en politiek worden vaak beschouwd als een belemmering voor technologische ontwikkeling. Bovendien belooft technologie politieke processen te vereenvoudigen en emotionele ongemakken te overwinnen," merkt Sanvitale op.

"Toch lijkt onze wereld, na een eeuw van deze beloften, politiek complexer en emotioneler dan ooit. Hoewel we in een wereld leven waarin technologie centraal staat, is technologie alleen niet in staat om onze maatschappelijke uitdagingen te verklaren of op te lossen."

Black Box Entanglement

Volgens Sanvitale zijn "emoties", "technologie" en "politiek" altijd diepgaand met elkaar verweven. Haar onderzoek richt zich op een technopolitieke configuratie die ze omschrijft als  “Black Box Entanglement". Deze configuratie steunde enerzijds op de "angst om achterop te raken" om zo het gebruik van computers tijdens de Koude Oorlog te stimuleren, en anderzijds op hun ontwerp als "zwarte dozen" die gebruikers niet konden bestuderen of wijzigen.

De marketing van computers als zwarte dozen was een bewuste ontwerpkeuze, stelt Sanvitale. "Het zorgde ervoor dat het ontwerpproces werd bepaald door ingenieurs en softwareontwikkelaars, en de ruimte voor democratische participatie door burgers werd beperkt."

Daarnaast heeft het gebruik van het concept “angst om achterop te raken” de maatschappelijke betekenis van computers gedepolitiseerd. "Het vervlakte het politieke debat door de voorkeur te geven aan een fenomenologische benadering (die vraagt hoe technologie een probleem oplost), boven een dialectische benadering (die vraagt waarom de oplossing persé technologisch moet zijn).”

Koude Oorlog

Sanvitale's proefschrift is een casestudy van het Italië tijdens de Koude Oorlog (1965-1990). "De Italiaanse context is een bijzonder vruchtbare plaats om het snijvlak van emoties, technologie en politiek te onderzoeken, vanwege de verscheidenheid aan politieke debatten die daar tijdens de Koude Oorlog speelden", aldus Sanvitale.

Deze debatten, met name aan de linkerzijde van het politieke spectrum, zijn ook verbonden met de Italiaanse geschiedenis van de informatica. Italië heeft een gevestigde en bloeiende traditie van hackers, die historisch verbonden is met links-liberale tradities.

Bovendien was de Italiaanse Communistische Partij de belangrijkste politieke partij in Italië die openbare debatten over computers voerde. Het was ook de grootste communistische partij in het westerse blok, én de partij die het meest openlijk kritisch stond tegenover de Sovjet-Unie.

Tenslotte had Italië ook zijn eigen computerbedrijf, Olivetti, dat ondanks zijn bewogen geschiedenis zowel nationaal als internationaal te boek stond als pionier. De beroemde voorman Adriano Olivetti staat ook bekend om zijn betrokkenheid bij de liberaal-socialistische politiek.

Hackers en open source

Wat het Italiaanse geval vooral intessant maakt is het feit dat verschillende lokale actoren, zoals hackers en open-source bewegingen, zich verzetten tegen de Black Box Entanglement. Ze deden dit door andere emoties te mobiliseren dan de "angst om achterop te raken". In plaats van computers af te wijzen, zoals je zou verwachten, wezen ze op alternatieve technopolitieke visies voor het computertijdperk.

Op die manier ontstond wat Sanvitale "Technopolitieke Resonantie" noemt, een verbinding tussen historische actoren op basis van gemeenschappelijke gevoelens en gedachten over de maatschappelijke en politieke betekenis van technologie.

Als zodanig speelden zij een belangrijke rol in het opnieuw politiseren van het nationale en internationale debat over computers en hun ontwerp, wat volgens de onderzoeker vandaag de dag nog steeds relevant is.

Een nieuwe zwarte doos

"Deze bewegingen presenteren een alternatieve kijk op digitale technologie en sociale media, gebaseerd op individuele autonomie, gedecentraliseerde macht, solidariteit en mensgerichte ontwikkeling. Hun inzichten kunnen een belangrijk alternatief bieden voor het Digitale Tijdperk zoals gepresenteerd door de Europese Unie, die nog altijd meer technologie ziet als de enige weg vooruit," zegt Sanvitale.

"Dit is vooral belangrijk in een tijdperk waarin we een toenemend gebruik zien van slimme algoritmen die niet transparant zijn. Ze zijn een nieuwe zwarte doos, net zoals de computer dat was tijdens de Koude Oorlog".

Meer informatie

Ginevra Sanvitale, Technopolitical Resonance, Promotoren: Erik van der Vleuten, Karena Kalmbach, and Andreas Spahn.