‘Groningen is het Saudi-Arabië van Europa’

Poetin dwarsbomen? Stop dan onmiddellijk met het importeren van Russisch gas, zegt TU/e-hoogleraar energietechnologie David Smeulders resoluut. Nog dagelijks verdwijnen er immers tientallen miljoenen Europese euro’s in de zakken van het Kremlin in ruil voor Russisch gas. “Droog die gelden op, dan tref je hem het hardst”, betoogt hij.

Sneller verduurzamen en de productie van meer hernieuwbare energie moeten uiteindelijk leiden tot minder Europese afhankelijkheid van Russisch gas, maar dit proces kost jaren. Voorlopig, zo stelt Smeulders, hebben we gas nodig. Maar hoe kunnen we zonder Rusland onze Europese gasreserves – die toch al historisch laag liggen – voldoende aanvullen? De prijzen op de spotmarkt (levering van gas op de korte termijn) rijzen momenteel de pan uit.

De sleutel voor een soepele Europese energietransitie die ons minder afhankelijk maakt van Rusland ligt in de provincie Groningen, zegt Smeulders. “Groningen is het Saudi-Arabië van Europa als het gaat om gas. We hebben er zelf voor gekozen om het Groningse gasveld te sluiten en ons afhankelijk te maken van buitenlandse aanvoer, terwijl er tegen de huidige waarde voor ten minste 1000 miljard euro aan gas in de grond zit. Dat is drie jaar de volledige Nederlandse rijksbegroting.”

Gevoelig dossier

De hoogleraar beseft dat het een gevoelig dossier is. Bodembewegingen die het gevolg waren van de gaswinning in Groningen veroorzaakten in het verleden schade aan huizen en gebouwen. De schadeafhandeling verliep allerminst soepel: veel Groningers zijn volgens Smeulders terecht gefrustreerd en wantrouwend richting de overheid. Daarom pleit de hoogleraar ervoor om Groningen bovenmatig te laten meeprofiteren van de baten. “We mogen de risico’s niet bij de Groningers leggen.”

Smeulders: “Met het geld dat je in Groningen verdient kun je bijvoorbeeld een drietrapsraket financieren. Ten eerste kunnen we de schadeafhandeling fatsoenlijk regelen. Ten tweede kunnen we de versterking van de woningen eindelijk eens ter hand nemen. En ten derde kun je onderzoeken hoe je de kans op aardbevingen structureel kunt verlagen.”

Als Nederland de gaskraan in Groningen volledig opendraait, dan kan Nederland een kwart van de Russische gasexport naar Europa vervangen, maar daar pleit Smeulders niet voor. “De kans op aardbevingen is dan veel te groot. Sowieso bestaat er geen veilige ondergrens voor gaswinning, zo eerlijk moeten we zijn. Al het gas dat je uit de bodem in Groningen haalt, zorgt voor drukdaling waardoor de bodem inklinkt. Als dat schoksgewijs gebeurt, krijg je aardbevingen. Bodemdalingen zijn langzame processen, dus zelfs als we stoppen met de gaswinning in Groningen, blijft de kans op aardbevingen bestaan.”

De slimme wisseltruc

Wel is er de slimme wisseltruc, zoals Smeulders het verwoordt. Als we namelijk aardgas winnen en daarvoor in de plaats een ander gas terugpompen, beperken we de drukdalingen die aardbevingen veroorzaken. Zo wordt de kans op aardbevingen tot een minimum beperkt. “We kunnen bijvoorbeeld stikstofgas injecteren.”

Dit is geen nieuwe techniek, want de ondergrondse gasvelden in Bergmeer en Norg worden elke zomer volgepompt met aardgas, als reservevoorraad die in de winter weer wordt teruggewonnen. Smeulders: “We hebben ervaring met het op peil houden van de druk daar, de bodem blijft er stabiel. Bovendien produceren we nu op grote schaal stikstofgas om het Russisch aardgas aan te lengen, zodat het dezelfde eigenschappen krijgt als Gronings aardgas. We nemen aankomende zomer zelfs een nieuwe stikstoffabriek in Zuidbroek in gebruik waar 180.000 kuub stikstof per uur kan worden gemaakt.”

Wetenschappelijk onderbouwd plan

Volgens Smeulders is het nu de hoogste tijd voor een geloofwaardig wetenschappelijk onderbouwd plan over hoe we de energietransitie vorm moeten geven. Gas afschrijven vanwege de huidige geopolitieke spanningen is daarbij geen slimme keuze, aldus de hoogleraar.

“We ruilen dan onze afhankelijkheid van Poetin in voor afhankelijkheid van de weergoden. Zon en wind zijn immers ook onbetrouwbaar en wekken nu in veel landen in Europa ongeveer een derde tot een kwart van de elektriciteit op. In Nederland ligt dat percentage zelfs lager: 20 procent. De transitie verloopt hier moeizaam omdat de landschappelijke inpassing van windparken en zonneweides op land niet makkelijk is en op veel verzet stuit.”

Smeulders vervolgt: “Er is wel draagvlak voor zon op daken, maar voor een goede balans van het stroomnet moet het aanbod van zon en wind in evenwicht zijn. Is er in de nacht geen zon, dan heb je immers wel kans op wind. In de winter waait het harder dan in de zomer, terwijl zonnepanelen juist minder goed werken in de winter. Er moet balans zijn, nu is het aandeel wind in Nederland te laag.”

Betaalbaar voor iedereen

De hoogleraar benadrukt dat we gas en al die gasleidingen in Nederland nog heel hard nodig gaan hebben, zeker als we de energietransitie betaalbaar voor iedereen willen houden. Het gevaar bestaat namelijk dat gewenste investeringen in duurzame energie – zoals zonnepanelen, isolatie en warmtepompen – energiearmoede juist bevorderen, want ook armere huishoudens betalen mee aan de subsidies die de regering hiervoor beschikbaar stelt. “Omdat armere gezinnen zelf geen warmtepomp of panelen kunnen aanschaffen en hier dus niet van profiteren, wordt de ongelijkheid tussen arm en rijk juist vergroot.”

Tegelijkertijd heeft Nederland een zeer verfijnd netwerk van gasleidingen liggen, dat rijk en arm bedient. Smeulders: “Waarom zou je dat afbreken? De komende jaren kan er aardgas door blijven stromen, zodat de overgang naar een duurzaam energiesysteem geleidelijker en dus goedkoper kan. En op termijn is dat netwerk geschikt voor groene alternatieven.”

Hij denkt onder meer aan waterstofgas of synthetisch aardgas, maar om die gassen grootschalig te kunnen transporteren is het essentieel dat de overheid niet te voortvarend is met hun van-het-gas-af-operaties. “De huidige gasleidingen naar de huizen moeten blijven liggen, want de bestaande regionale en hoofdtransportleidingen zijn prima te gebruiken om groene alternatieven te vervoeren.”

Groene atoomstroom

Omdat voor de productie van groene waterstof ook groene stroom nodig is – en datzelfde geldt voor elektrische auto’s en warmtepompen – vindt Smeulders dat er ook gekeken dient te worden naar de mogelijkheid om kernenergie toe te voegen aan de energiemix. “Kerncentrales stoten geen CO2 uit en zorgen voor kleine hoeveelheden radioactief afval. Ik zou daarom graag zien dat atoomstroom als groen wordt bestempeld.”

Smeulders wil dat er vaart wordt gemaakt met het opstellen van een grootschalig plan over hoe we tot een duurzaam en rechtvaardig energiesysteem voor zowel arm als rijk kunnen komen. “Tot dat systeem is uitgerold hebben we aardgas nog heel hard nodig. Daarbij moet gas uit Groningen geen taboe zijn.”