“Alle studenten kunnen ethiek interessant vinden, het gaat erom hoe je het brengt”

Al jaren terug omarmde universitair docent Gunter Bombaerts de kracht van challenge-based learning voor vakken waarvoor studenten vaak moeilijk te motiveren zijn. Zoals voor het USE-basisvak Ethics and History of Technology.

“Ethiek is heel belangrijk voor onze studenten. Kennis van ethiek maakt hen tot betere ingenieurs”, vertelt Bombaerts. “Of je nu aan zelfrijdende auto’s, gezondheid of energiesystemen werkt, als je de waarden van de gebruikers beter kan inschatten, definiëren en operationaliseren, kan je efficiënter en effectiever ingenieurswerk doen.”

Belang van ethiek

“Ik kan als ethiekdocent wel tegen mijn studenten zeggen dat ethiek belangrijk is, maar dan valt het kwartje zelden. Wanneer mensen uit het bedrijfsleven hier komen met een real life probleem dat onze studenten moeten oplossen, ervaren en voelen ze de maatschappelijke verantwoordelijkheid ook echt”, is zijn ervaring. “Ze moeten zelf mee zoeken naar de ethiek van het probleem dat de opdrachtgever heeft.” Die opdrachtgevers kunnen uit het bedrijfsleven komen, maar ook vanuit NGO’s, onderzoeksgroepen van de universiteit en studententeams.

Ethiek zit overal in, wat je ook doet

Ethiekdocent Gunter Bombaerts

Bombaerts is ervan overtuigd dat challenge-based learning (CBL) voor veel vakken ingezet kan worden als onderwijsvorm. “Neem een Industrial Design-student die niet graag Calculus doet. Of er niet altijd het nut van in ziet. Als hij nou de vraag krijgt van een designbedrijf om een probleem op te lossen waarvoor wiskunde nodig is, dan kun je studenten motiveren om in Calculus te duiken. Dan hebben ze een doel, een direct toepasbaar nut van de kennis.”

Negatieve beoordeling

Al voordat challenge-based learning werd omarmd als een van de leidende onderwijsprincipes van de TU/e, zag Bombaerts de kansen die deze onderwijsvorm biedt. Bij de evaluatie van het USE-basisvak, kwamen zijn collega’s en hij erachter dat het niet zo was dat studenten ethiek niet relevant vonden, maar dat ze de invulling van de opdrachten binnen het vak niet uitdagend genoeg vonden.

“Ik hanteer hierbij de 1/3-regel. Een derde van de studenten is heel moeilijk bereikbaar, een derde is min of meer bereikbaar, en een derde is op zichzelf erg gemotiveerd en voor hen maakt het veel minder uit hoe je ethiek brengt. Vooral die moeilijk bereikbare groep vind ik interessant. Die groep kijkt vooral naar de feiten rond engineering. In hun wereldbeeld heeft techniek niks met ethiek te maken. Deze studenten denken dat als er onzekerheid of ambiguïteit is die ingenieurs niet kunnen oplossen, deze de zaal verlaten en dat de ethici of andere sociale wetenschappers hier wat verder aan morrelen. Deze groep ziet dus ook geen reden om ethiek of een USE-vak te doen.”

Bombaerts vervolgt: “Maar ethiek zit in het design, altijd en overal. Wat je ook doet. Of je nu software schrijft of een wiskundig model maakt of een deel van een robot ontwerpt; overal zit ethiek. Die groep moet dat voelen om het te beseffen. Je moet ze laten zien dat ethiek een sterke link heeft met hun werk als ingenieur. Het is mijn passie om hun houding te laten opschuiven naar ‘het is wél belangrijk voor mij dat ik meer over ethiek weet’.”

“Ik gebruik challenge-based learning als een soort opstapje voor deze studenten. Ze werken aan een echte uitdaging, waarbij ze sowieso op problemen stuiten. De stakeholder vanuit het bedrijf vraagt dan naar de ethiek erachter. Dat heeft veel meer impact dan als ik diezelfde vraag stel. Studenten leren het meest als ze bezig zijn met iets dat ze wíllen leren.”

Maffioli Award

Tijdens de jaarlijkse SEFI Conferentie, een Europese wetenschappelijke conferentie op het gebied van engineering onderwijs, heeft Bombaerts deze maand de Francesco Maffioli Award ontvangen. Die kreeg hij voor zijn voortdurende inspanning om het USE-vak Ethics and History of Technology te verbeteren voor de tweeduizend TU/e-studenten die het jaarlijks volgen.

“Ik word hier wel in de bloemetjes gezet, maar dat voelt wat vreemd aan. Maar hier hadden ook heel veel andere TU/e-collega’s kunnen staan, want we werken heel nauw samen. Eigenlijk is deze prijs voor het werk dat verschillende communities in dit onderwerp hebben gestoken. Ik heb samen met collega’s stappen kunnen zetten door ethiek met challenge-based learning te combineren, en heb daar ook onderzoek naar gedaan. Binnen de SEFI-gemeenschap is het niet alleen van belang dat je onderwijs geeft, maar ook dat je nadenkt over vernieuwing ervan, en erover publiceert.”

CBL voor iedereen?

Als USE-coördinator is Bombaerts actief betrokken bij het omzetten van vakken naar challenge-based learning en adviseert hij andere docenten hierbij. “De grote uitdaging blijft hoe je het zodanig aanvliegt dat het voor alle studenten zo intrinsiek motiverend mogelijk is.”

De leercurve is soms enorm steil: “Zo zie ik in de praktijk dat studenten altijd eerst aan de technische dingen beginnen als ze met CBL aan de slag gaan in een interdisciplinaire groep. Ze vermijden het sociale, omdat ze vinden dat ze er minder goed in zijn. Er komt al enorm veel op ze af: ze moeten leren met onzekerheid om te gaan, leren plannen, problemen definiëren, leren werken in een groep. Dan is het logisch dat je stevig vasthoudt aan het beetje zekerheid dat je hebt.”

Inmiddels zijn bijna alle vakken die Bombaerts zelf geeft, omgevormd tot een challenge-based learning variant. “Omdat ik daar echt de meerwaarde van inzie. Dat is voor mij als docent het grote verhaal: ik geef ethiek en ben ervan overtuigd dat dat heel relevant is voor studenten en dat ze het wél interessant kunnen vinden dankzij challenge-based learning.”