Eerlijk geroddel is misschien zo slecht nog niet

Als metawetenschapper wordt TU/e-onderzoeker Leo Tiokhin - een postdoc bij de faculteit Industrial Engineering & Innovation Sciences - vaak aangetrokken tot projecten waarin hij de mogelijkheid ziet om inzichten uit een groter geheel te genereren en verbanden te leggen tussen verschillende vakgebieden. Toen hij werd uitgenodigd om deel te nemen aan de internationale bijeenkomst ‘The language of cooperation: reputation and honest signaling’ die in 2019 in het Lorentz-centrum in Leiden werd gehouden, zag Tiokhin een kans voor precies zo'n project.

“Het was inspirerend om met dit team van wetenschappers samen te werken. We hadden veel productieve discussies over hoe modellering kan worden gebruikt om roddels te bestuderen,” zegt Tiokhin. “Mijn rol in het team was ondersteunend en hielp bij het conceptualiseren van het probleem, het vastleggen van belangrijke componenten van roddelinteracties en het duidelijk communiceren van de bevindingen.”

Een uiteenlopende groep onderzoekers woonde het symposium bij, variërend van psychologen tot biologen en wiskundigen. “Toen ik werd uitgenodigd, werd mijn interesse gewekt. Het was een theoretisch probleem dat tot nadenken stemde én het hield verband met mijn expertise op het gebied van communicatie. We hadden allemaal op een of andere manier aan informatieoverdracht gewerkt en dit vormde een gemeenschappelijke brug tussen de teamleden”, aldus Tiokhin.

Hoewel het onderzoek een teamprestatie was, waren Paul van Lange (Vrij Universiteit Amsterdam, VU), Szabolcs Számadó (Hongaarse Academie van Wetenschappen Centre of Excellence), en hoofdauteur Junhui Wu (Chinese Academie van Wetenschappen, Beijing) degenen die voornamelijk verantwoordelijk waren voor het model en het schrijven van het wetenschappelijk artikel. Aan de VU vinden meer onderzoeken plaats naar roddelen door wetenschappers van de faculteit der sociale wetenschappen.

Positieve aspecten van eerlijk roddelen

De onderzoekers moesten het complexe construct van roddelen vereenvoudigen om het te kunnen modelleren. Om dit te bereiken werd roddelen gedefinieerd als een driehoek: een situatie waarin twee personen (de roddelaar en de ontvanger van de roddel) een derde persoon bespreken die niet aanwezig is. Bovendien lieten de onderzoekers roddels twee vormen aannemen: eerlijke roddels en opzettelijk oneerlijke roddels.

“Natuurlijk moesten we, zoals bij elk model, vereenvoudigingen aanbrengen. Ons model ging er bijvoorbeeld van uit dat de roddelaar altijd wist of het doelwit van de roddel samen wilde werken of niet. Ook werd aangenomen dat de ontvanger van de roddel altijd de ontvangen roddel zou geloven. Deze aannames zijn gemaakt met het oog op de hanteerbaarheid, en ze kunnen zeker worden gewijzigd in toekomstige uitbreidingen van ons werk.”

Tiokhin vervolgt: “Er zijn veel bestaande inzichten over eerlijkheid en oneerlijkheid uit onderzoek naar de evolutie van communicatie in de biologie. Wij maakten gebruik van die inzichten om onze modellen te structureren.” De onderzoekers modelleerden vier verschillende soorten sociale interacties tussen een ontvanger van roddel en het onderwerp van de roddel. Deze vier soorten interacties omvatten interacties die wederzijds voordelig waren (een hertenjacht-situatie; waarbij het hert niet individueel kan worden bejaagd, maar alleen samen), voordelig voor de ontvanger van de roddel maar kostbaar voor het onderwerp (een sneeuwjacht-situatie), voordelig voor het onderwerp maar kostbaar voor de ontvanger van de roddel (een situatie over helpen), en een interactie die kostbaar was voor zowel de ontvanger als het onderwerp van de roddel (een situatie over straffen).

Bij alle vier de situaties waren de resultaten verrassend consistent. De onderzoekers ontdekten dat een eenvoudige ‘overeenkomsten regel’ door roddelaars kon worden gebruikt om te beslissen of zij eerlijk of oneerlijk zouden zijn. In situaties waarin het effect van het roddelen sterk overeenkwam met de waarde die roddelaars hechtten aan de ontvanger en het onderwerp, konden roddelaars beter eerlijk zijn. Daarentegen, in situaties waar er een sterke wanverhouding was tussen het effect van roddelen en de waardering van de roddelaar voor de ontvanger en het onderwerp, zouden roddelaars oneerlijk moeten zijn.

Hoe houdt dit verband met roddelen in reële situaties, zoals op de werkplek? Op de werkplek, waar medewerkers sterk van elkaar afhankelijk zijn en op elkaar vertrouwen om een gezamenlijk doel te bereiken, profiteert iedereen van het succes van de anderen. In deze gevallen kan worden verwacht dat roddels eerlijk zijn wanneer eerlijkheid het team ten goede komt, en oneerlijk wanneer eerlijkheid het team zou schaden.

“Anderzijds zijn er andere situaties waarin mensen niet positief van elkaar afhankelijk zijn. Je kunt bijvoorbeeld concurreren met een collega voor een gewaardeerde promotie, waarbij slechts één van beiden de baan kan krijgen. In dergelijke situaties zijn mensen negatief van elkaar afhankelijk: het falen van de een betekent het succes van de ander. Dergelijke situaties zullen naar verwachting leiden tot oneerlijk geroddel om collega's te benadelen, of eerlijk geroddel als de inhoud van het geroddel al negatief is”, legt Tiokhin uit.

Van spoor veranderen

Tiokhin heeft een achtergrond in de sociale wetenschappen, wat misschien verrassend is voor een onderzoeker aan een technische universiteit. “Ik begon mijn promotieonderzoek in de evolutionaire antropologie omdat ik geïnteresseerd was in de omstandigheden waarin mensen eerlijk of oneerlijk zijn in hun communicatie. De specifieke vragen waarin ik geïnteresseerd was, waren echter relatief smal gedefinieerd. Ik kon de vele malen grotere problemen in de wetenschap die ik zag niet negeren.”

 “Op een gegeven moment besteedde ik zo veel van mijn tijd aan het lezen over problemen in de wetenschap en het nadenken over hoe die op te lossen, dat ik dacht dat ik ofwel de academische wereld moest verlaten, ofwel moest overstappen naar een vakgebied waar ik de situatie kon verbeteren. Het laatste won, en ik stapte over op een doctoraat in metascience (dat wil zeggen, onderzoek over onderzoek). Dit pad heb ik vervolgens als postdoc aan de TU/e voortgezet, in samenwerking met Daniel Lakens.”

De Ig Nobelprijs voor het team is iets om trots op te zijn. Hoewel Tiokhin blij is deel te hebben uitgemaakt van dit team, zullen zijn ambities hem binnenkort helaas wegvoeren van de academische wereld. “Weet je, waar ik in uitblink is in het zien van het grote plaatje en het afpellen van complexe problemen om ze concreet en hanteerbaar te maken. Ik geniet ervan gegevens en modellen te gebruiken om praktisch bruikbare inzichten te genereren. En ik help graag mensen om me heen als onderdeel van een coöperatief team. Ik heb het gevoel dat het bedrijfsleven mij meer mogelijkheden biedt om impact te hebben en om werk te doen dat praktisch nuttig en persoonlijk zinvol is.”

“Dus, hoewel het bitterzoet is om de TU/e en de academische wereld te verlaten, het winnen van een Ig Nobel als onderdeel van zo'n geweldig team. Tja, er zijn slechtere manieren om afscheid te nemen. Niemand van ons had ooit gedacht dat we voor deze prijs zouden worden gekozen, en we zijn vereerd dat ons werk op deze manier wordt erkend.”

Bekijk de 2022 Ig Nobelprijs ceremonie hier.

Het artikel ‘Honesty and dishonesty in gossip strategies: a fitness interdependence analysis’ verscheen in 2021 in Philosophical Transactions of the Royal Society B, Biological Sciences.