Floor Alkemade ontvangt ERC Consolidator Grant voor onderzoek naar energietransitie

Een straat vol elektrische auto’s, daken vol zonnepanelen, alle huizen een warmtepomp en verlaten vlakten vol met windmolens. In theorie is er al heel veel mogelijk voor een toekomst vol duurzaam opgewekte energie. Maar hoe snel gaat de energietransitie in de praktijk? Om de toekomst te voorspellen, gebruiken beleidsmakers en investeerders uitgebreide modellen.

In deze modellen zit veel kennis en informatie over de kosten en prijzen van technologieën zoals elektrische auto’s, zonnepanelen, warmtepompen en windmolens. Maar ze geven geen goed beeld van het menselijk gedrag dat de transitie naar een duurzaam energiesysteem beïnvloedt. Het gaat dan over grootschalige veranderingen in gedrag, normen en waarden of draagvlak voor bepaalde technologieën.

Tekort aan installateurs

Zonder goed zicht hierop, zijn de voorspellingen minder precies. Daardoor zagen beleidsmakers en investeerders bijvoorbeeld niet aankomen dat in korte tijd steeds meer consumenten interesse hebben in een elektrische auto, een warmtepomp of zonnepaneel. En dan ontstaan er wachtlijsten, een gebrek aan laadpalen en een tekort aan installateurs voor warmtepompen.

"We weten dat sociale processen belangrijk zijn, maar we snappen nog niet goed hoe ze opschalen tot omslagpunten, zogenaamde social tipping points op systeemniveau", zegt Floor Alkemade. Social tipping points treden op wanneer een relatief kleine verandering een serie van processen in gang zet die samen een grote invloed op verduurzaming hebben.

Alkemade: "Als we de rol van sociale processen beter begrijpen en snappen hoe de interacties tussen verschillende processen tot versnelling van de energietransitie als geheel leiden, dan kunnen we betere modellen bouwen. En daarmee ondersteunen we beleidsmakers en investeerders bij hun keuzes over bijvoorbeeld subsidieregelingen, investeringen en infrastructuur."

Waarom zijn die modellen nodig?

"Social tipping dynamics bieden de kans om de energietransitie te versnellen. Om die belofte waar te maken moeten we deze dynamiek beter begrijpen. Er wordt al veel onderzoek gedaan naar de sociale- en gedragscomponenten van de energietransitie maar we weten nog niet goed hoe de technologieontwikkeling en verschillende processen elkaar beïnvloeden. Deze interacties zijn het onderwerp van mijn onderzoek omdat hieruit de social typping dynamics ontstaan die de energietransitie kunnen versnellen."

Heb je een concreet voorbeeld van zo’n sociaal proces?

"Een voorbeeld van de rol van sociale processen zien we nu bij de sterk stijgende vraag naar warmtepompen en zonnepanelen. Natuurlijk spelen de stijgende energieprijzen hier een rol maar ook zorgen om klimaatverandering en de wens tot energieonafhankelijkheid tellen mee. Als we dit soort snelle stijgingen beter weten te modelleren, kunnen we tijdig investeren in infrastructuur en opleiding van installateurs, en voorkomen dat de energietransitie wordt vertraagd."

Hoe vang je dit soort sociale componenten in modellen?

"Hiervoor werken we met een nieuw type modellen: sociale simulatiemodellen. Je simuleert dan van onderaf het gedrag van mensen, en kijkt vervolgens wat er dan gebeurt op systeemniveau. Het onderzoek is interdisciplinair. We gebruiken natuurlijk de data van bestaande modellen, maar vullen dat aan met data en wetenschappelijke literatuur uit bijvoorbeeld de gedragswetenschappen.

Op die manier willen we beter voorspellen wat omslagpunten zijn, zodat overheden en grote bedrijven met belangen in de energietransitie daar beter op kunnen inspelen. We willen graag dat onze modellen zo betrouwbaar worden, dat sociale factoren ook standaard worden meegenomen in alle energietransitiemodellen en we daarmee de transitie kunnen versnellen."

Aan het onderzoek Fostering social tipping dynamics to Accelerate Sustainability Transitions (FAST) gaat Floor Alkemade samenwerken met een team van drie promovendi en een postdoc, gefinancieerd vanuit deze ERC-beurs.