Voorbij de airco: inspirerend design voor een andere omgang met hitte
Een op de vijf Nederlanders heeft inmiddels een airco. Maar is dit echt de enige oplossing voor het steeds warmer wordende klimaat in ons land?
Tijdens de hittegolven die Europa deze zomer in de greep hielden, zullen veel mensen blij zijn geweest met hun airco. Heerlijk, een gekoeld huis en een gekoelde slaap- en werkkamer! Wat wil je nog meer? Maar is kunstmatige koeling wel de enige of beste oplossing voor onze hete huizen? TU/e-onderzoekster Lenneke Kuijer prikkelt het creatief nadenken over de toekomst met een serie gewaagde ontwerpen. Wat dacht je van een koelend overhemd met planten die leven van je zweet, of een confettikanon dat koelte verspreidt?
Kuijer is werkzaam is voor de Future Everyday groep van de faculteit Industrial Design en is ook verbonden aan EIRES, het energie-instituut van de TU/e. Ze doet onderzoek naar de toekomst van zomercomfort in Nederlandse huishoudens. Als onderdeel hiervan is ze samen met haar onderzoekpartners en ontwerpstudenten op zoek gegaan naar alternatieve manieren om de hitte in ons land leefbaar te houden.
“Niet omdat ik iets tegen airco’s heb, in sommige gevallen zijn deze zeker zinvol”, zegt Kuijer. “Maar er zijn ook nadelen: iedereen weet dat een airco veel stroom gebruikt, wat weer bijdraagt aan het broeikaseffect. Bovendien, als je eenmaal gewend bent aan een airco, kan je moeilijk terug, zo blijkt uit onderzoek.”
Living at night - ontwerpdimensie: tijd
Dit concept gaat ervan uit dat mensen ’s nachts gaan leven, als de temperatuur een stuk aangenamer is. Aan het begin van de zomer bepaalt het ministerie van Volksgezondheid samen met het KNMI wanneer de verschuiving ingaat. Tijdens de zomer zijn winkels, restaurants en kantoren 's nachts open, en schakelen scholen, het openbaar vervoer en de amusementsindustrie hun dienstregeling om. Overdag slapen en rusten de mensen, en houden deuren en ramen gesloten om de warmte buiten te houden. ‘s Nachts worden deuren en ramen weer geopend om gebruik te maken van de koelere nachtlucht.
Kuijer: “Living at Night is een spannend concept, omdat het speelt met ons gangbare manier van omgaan met zon en warmte. Het trekt de wat dichter-bij-huis siësta in het extreme. Reflectie op het idee laat zien dat zo’n tijdsverschuiving een vergaande verandering in ons leven vergt, die voordelen, maar ook nadelen kent. Zo zou je kunnen terechtkomen in een 24-uurs-economie, waarin iedereen altijd aanstaat. Andere slaappatronen kunnen ook leiden tot gezondheidsproblemen. En er is het gevaar van toenemend energiegebruik, als het licht de hele nacht moet aanblijven, en je overdag niet goed kunt slapen vanwege de hitte, en dan alsnog extra koeling nodig hebt.”
Beeld: Brigitte van der Lugt
Techno-hedonist
Voor Kuijer staat de airco voor een bepaalde manier van denken, die de oplossing van het hitteprobleem vooral zoekt in apparaten en slimme techniek. “Industrieel ontwerpers hebben vaak een bepaald type consument in hun hoofd, die je zou kunnen omschrijven als de techno-hedonist. Dit fictieve personage, dat vooral geïnteresseerd is in geautomatiseerde, luxueuze ervaringen die weinig moeite kosten, vormt nog steeds de doelgroep van veel nieuwe producten tegen hitte. Zoals een airco dus.
Terwijl ik uit eigen onderzoek weet dat veel mensen wel degelijk willen nadenken over andere manieren om met het nieuwe ‘normaal’ van hete zomers om te gaan. Het is zonde om daar geen gebruik van te maken, zeker als we daar het gebruik van airco’s mee kunnen beperken”.
UrbiCamp - ontwerpdimensie: ruimte
UrbiCamp stelt mensen in de grote stad in staat om buiten in de publieke ruimte te werken, als het binnen te warm wordt. Denk aan parken en plantsoenen, maar ook aan parkeerplaatsen en trottoirs. Ze krijgen daarvoor een tas met magnetische haken (die je vast kan maken aan straatmeubilair), zeildoek om de zon te weren, koord, en een stekkerdoos. De tas kan ook worden gebruikt als mat. “Dit concept is gericht op voor jonge mensen, die vaak klein wonen, en geen geld hebben voor een airco”.
Kuijer: “UrbiCamp gaat ervan uit dat er genoeg vrij toegankelijke groene plekken zijn in de stad waar je kan werken. Dat is nu nog lang niet zo. Bovendien is de publieke ruimte in onze steden vooral ontworpen voor voetgangers, en niet voor mensen die er langere tijd willen verblijven. Werken in de openbare ruimte geeft een geheel nieuwe betekenis aan zaken als straatmeubilair, parkeerplaatsen, fonteinen en kranen, en bewakingscamera’s. Ook brengt het naar voren dat een woning koeler kan blijven als er geen mensen of apparaten zijn die warmte genereren.”
Concept door Nina Boelsums, Tjeu van Bussel en Piet de Koning. Beeld: Shams Hazim
Prikkelende provocaties
De concepten van Kuijer en haar collega’s zijn vooral bedoeld om het creatieve proces op gang te brengen. “Het ging mij er in deze fase van ons onderzoek vooral om mensen en bedrijven te prikkelen om na te denken over wat er allemaal mogelijk is. De ideeën zijn daarom ook met opzet provocatief.”
Om de mogelijke toekomstscenario’s in kaart te brengen, gebruikte de onderzoekster een innovatieve mix van vier ontwerpmethoden: Practices-Oriented Design, Co-performance, Critical Design, and Role Play. In deze methoden ligt de nadruk bewust meer op veranderingen in het dagelijks leven die moeite kosten en flexibiliteit vragen dan op technische oplossingen.
Living shirt - onterwerpdimensie: lichaam
Living Shirt maakt gebruik van planten die zijn geïntegreerd in kleding, en daar leven van het zweet van de drager. Door de schaduw en verdamping via de bladeren, blijft je lichaam koel. Zo kan je, ook als het heet is, gewoon naar je werk fietsen of lopen. Anders dan gewone kleding, houd je het Living Shirt aan als je gaat douchen. Draag je het niet, dan hang je het voor je raam. “In deze toekomst zullen onze kleerkasten langzaam maar zeker vervangen worden door kassen met geavanceerde bevochtigingssystemen”, aldus de bedenkers.
Kuijer: “Groene kleding heeft allerlei implicaties voor de manier waarop we leven, denk aan persoonlijke hygiëne, werk en het gebruik van openbaar vervoer. En er moet natuurlijk een geschikte infrastructuur zijn om de planten in leven te houden. Maar als het geaccepteerd wordt, kan het allerlei voordelen met zich meebrengen, behalve dat je er koel door blijft. Zo zou het unieke en veranderende karakter van elk kledingstuk mensen ertoe kunnen verleiden om minder nieuwe kleding te kopen. Maar wat het shirt vooral doet is mensen anders laten nadenken over het nut van zweten.”
Concept door Joost Buining, Serra van Santen en Luna Snelder. Shirt design door Marina Toeters (Fashion Tech Farm) en Brigitte van der Lught. Foto: bywirenet.
“Dat klinkt misschien gek, voor een onderzoeker die werkt aan een technische universiteit. Maar door ook eens te kijken naar oplossingen die niet draaien om technologie, comfort en gemak, krijg je zicht op allerlei nieuwe manieren om met hitte om te gaan, die je anders mogelijk niet zou overwegen. Uiteindelijk gaat het erom dat je de ontwerpruimte oprekt”.
In totaal bedachten Kuijer en haar studenten zestien concepten, de een nog inventiever de ander. In dit artikel (zie kaders) beschrijven we er vijf, die elk een aanvullende ontwerpdimensie openen. Dat zijn achtereenvolgens: Tijd, Ruimte, Lichaam, Persoonlijke koeling en Vaardigheden.
Chilly popper - ontwerpdimensie: persoonlijke koeling
Chilly Popper is een draagbaar apparaat dat tijdelijk de ruimte koelt. Het is bedacht voor een toekomst waarin hittegolven normaal zijn geworden, en airco’s niet langer werken, omdat de stroom voortdurend uitvalt. De Chilly Popper is gebaseerd op een confettikanon, maar anders dan confetti verspreidt hij koelte. Wanneer de popper wordt geopend, vindt er een endotherme reactie plaats. Door deze reactie wordt de warmte in de omgeving geabsorbeerd en daalt de temperatuur binnen 5 minuten tot 20°C. De Chilly Popper is te koop bij verschillende winkels en kost 20 euro. Navullingen zijn te koop voor 3 euro.
Kuijer: “In dit idee staat een technologie centraal, maar het scenario schetst een totaal ander type gebruik dan airco. Je kunt je voorstellen dat je zo’n vorm van tijdelijke, plaatselijke koeling gebruikt op feestjes, in het openbaar vervoer of tijdens het koken of schoonmaken. Of om in slaap te vallen. Maar er zijn ook kanttekeningen. Zo kan niet iedereen zich zo’n popper permitteren. En hoe zit het met de luchtkwaliteit, en het afval? Zijn de gebruikte chemicaliën wel veilig, en hopen ze zich bij geregeld gebruik niet op in het lichaam?”
Concept door Saskia van Hoeven, Sanne Metten en Shams Hazim. Image: Shams Hazim
Vervolg
De onderzoeker, die vorig jaar een eerste rapport publiceerde over dit onderwerp, erkent dat de ideeën hiermee niet zijn uitgeput.
“Er zijn vast nog vele tientallen andere ideeën te bedenken. Maar het gaat erom dat de concepten die we hebben ontwikkeld de ontwerpruimte in het project verbreden, en inzichten geven in mogelijke voor- en nadelen van deze aanvullende ontwerpruimtes. Deze inzichten neem ik mee naar de volgende fase van mijn onderzoek.” Daarin werkt Kuijer samen met de partners in haar project toe naar realistische voorstellen voor een energiezuinige en gezonde omgang met hitte, waar technologie zeker ook een rol in zal spelen.
Het onderzoek van Kuijer maakt deel uit van een vierjarig VENI-project Anticipating the role of smart technologies in the dynamics of everyday life, dat wordt gefinancierd door NWO, en loopt nog tot 2023.
Het hele rapport (in het Engels) is hier te lezen.
E.VIE - ontwerpdimensie: vaardigheden
E.VIE is een eigenzinnig smarthome-apparaat dat precies weet wat goed is voor jou en het klimaat. Het regelt alle systemen en apparaten in huis en neemt namens de bewoners beslissingen op basis van beschikbare en benodigde energie, de weersvoorspelling en (voorspelde) binnentemperaturen. E.VIE zet bijvoorbeeld de wekker om 05:20 uur zodat de bewoners gebruik kunnen maken van de koele ochtend om te werken. Het doet ook aanbevelingen over de ideale ruimte om te werken, en over wat te dragen. En het zet automatisch apparaten zoals tv’s uit als de temperatuur te hoog oploopt.
Kuijer: “E.VIE lijkt misschien extreem, maar het scenario bevat elementen die in aangepaste vorm kunnen worden toegepast. Er bestaan al slimme thermostaten, maar die werken meestal achter de schermen in dienst van de bewoners zonder hun 'orders' in twijfel te trekken. E.VIE is meer sturend, en komt op basis van waarnemingen van de binnen- en buitentemperatuur zelf met slimme adviezen. Dit heeft voordelen, maar de vraag rijst natuurlijk hoe ver je daarin wilt gaan”
Beeld: Brigitte van der Lugt
Media contact
Meer over duurzaamheid
Het laatste nieuws
